Nowelizacja kodeksu postępowania cywilnego - czy bez pełnomocnika poradzisz sobie w sądzie?

3 maja 2012 r. wchodzi w życie znacząca nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego (ustawa z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, Dz. U. Nr 233, poz. 1381).

Najważniejszą jak się wydaje zmianą jest likwidacja odrębnego postępowania gospodarczego, którego zawiłości proceduralne przysparzały dotąd sporo problemów nie tylko przedsiębiorcom samodzielnie borykającym się z procesem gospodarczym w sądzie, ale i pełnomocnikom profesjonalnym. Nowelizacja uchyla rozdział 1 w Dziale IVa Kodeksu, tj. „Postępowanie gospodarcze – Przepisy ogólne”. Znika zatem z Kodeksu pojęcie sprawy gospodarczej, odrębności dotyczące prekluzji dowodowej w postępowaniu gospodarczym oraz szczególne ograniczenia dowodowe czy dotyczące zarzutów i powództw wzajemnych.

Nie oznacza to bynajmniej, że nowelizacja dokonała tylko złagodzenia wymogów proceduralnych w zakresie spraw gospodarczych. Uchyleniu przepisów ogólnych o odrębnym postępowaniu gospodarczym towarzyszy bowiem równie ważna, jeśli nie ważniejsza, nowelizacja ogólnych przepisów o postępowaniu, przede wszystkim nowe brzmienie art. 207 i art. 217:

Art. 207. § 1. Pozwany może przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę wnieść odpowiedź na pozew.

§ 2. Przewodniczący może zarządzić wniesienie odpowiedzi na pozew w wyznaczonym terminie, nie krótszym niż dwa tygodnie.

§ 3. Przewodniczący może także przed pierwszym posiedzeniem wyznaczonym na rozprawę zobowiązać strony do złożenia dalszych pism przygotowawczych, oznaczając porządek składania pism, termin, w którym należy je złożyć, i okoliczności, które mają być wyjaśnione. W toku sprawy złożenie pism przygotowawczych następuje tylko wtedy, gdy sąd tak postanowi, chyba że pismo obejmuje wyłącznie wniosek o przeprowadzenie dowodu. Sąd może wydać postanowienie na posiedzeniu niejawnym.

§ 4. W wypadkach, o których mowa w § 3, przewodniczący lub sąd mogą wysłuchać strony na posiedzeniu niejawnym.

§ 5. Zarządzając doręczenie pozwu, odpowiedzi na pozew lub złożenie dalszych pism przygotowawczych, przewodniczący albo sąd, jeżeli postanowił o złożeniu pism przygotowawczych w toku sprawy, pouczają strony o treści § 6.

§ 6. Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich w pozwie, odpowiedzi na pozew lub dalszym piśmie przygotowawczym bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności.

§ 7. Odpowiedź na pozew złożona z naruszeniem § 2 podlega zwrotowi; zwrotowi podlega także pismo przygotowawcze złożone z naruszeniem § 3.

Art. 217. § 1. Strona może aż do zamknięcia rozprawy przytaczać okoliczności faktyczne i dowody na uzasadnienie swych swoich wniosków lub dla odparcia wniosków i twierdzeń strony przeciwnej.

§ 2. Sąd pomija spóźnione twierdzenia i dowody, chyba że strona uprawdopodobni, że nie zgłosiła ich we właściwym czasie bez swojej winy lub że uwzględnienie spóźnionych twierdzeń i dowodów nie spowoduje zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności.

§ 3. Sąd pomija twierdzenia i dowody, jeżeli są powoływane jedynie dla zwłoki lub okoliczności sporne zostały już dostatecznie wyjaśnione.

Prekluzja dowodowa funkcjonować będzie zatem powszechnie w postępowaniu cywilnym, przy czym przybrała ona inny niż dotąd charakter – większą rolę przyznano sądowi, który ma dyscyplinować strony, oznaczając porządek i termin składania pism procesowych (przygotowawczych), co więcej, ich składanie „w toku sprawy” będzie dopuszczalne wyłącznie za zezwoleniem sądu! (gdy sąd tak postanowi). To ostatnie rozwiązanie wydaje się dyskusyjne z punktu widzenia podstawowej zasady procesu cywilnego, jaką jest kontradyktoryjność. Proces to toczenie sporu, a spór polega na wymianie przeciwstawnych stanowisk. Nowy model procesu zakłada, że ta procesowa „wymiana zdań” może się odbywać tylko wtedy, gdy sąd tak postanowi. Bez zgody sądu można bowiem będzie złożyć pismo procesowe tylko wówczas, gdy zawiera ono wniosek dowodowy („wyłącznie” wniosek dowodowy, a zatem zgłoszenie wniosku nie może być połączone z argumentacją co do przedmiotu sporu).

Twierdzenia i dowody „spóźnione” sąd pomija. Nie jest przy tym wcale takie jednoznaczne, kiedy twierdzenia i dowody są „spóźnione” – czy mogą być spóźnione tylko w sytuacji, gdy sąd zarządzi wniesienie odpowiedzi na pozew czy wymianę pism? Czy mogą być spóźnione także wtedy, gdy przewodniczący nie skorzysta ze swoich uprawnień do zobowiązania stron do składania określonych pism, a strony będą składać wnioski dowodowe w późniejszym toku postępowania? W art. 207 brak bowiem odpowiednika przepisów obowiązujących dotąd w postępowaniu gospodarczym, które wprost zobowiązywały powoda do podania wszystkich twierdzeń i dowodów w pozwie, a pozwanego – odpowiednio w odpowiedzi na pozew (art. 479¹² § 1 i art. 479¹⁴ § 2).

Przeciwko pominięciu „spóźnionych” twierdzeń i dowodów strony będą mogły argumentować uprawdopodabniając, że spóźnienie nastąpiło bez ich winy, bądź też że ich uwzględnienie nie spowoduje zwłoki w postępowaniu lub że wystąpiły „inne wyjątkowe okoliczności”. Nie będzie można zatem już powoływać się na to, że potrzeba powołania dowodu czy twierdzenia powstała później (chyba że w okolicznościach sprawy będzie to stanowiło „wyjątkową okoliczność”).

W kontekście tych dość daleko idących ograniczeń ciekawą zmianą jest nowe brzmienie art. 212, który w § 1 otrzymał treść:

212. § 1. Sąd na rozprawie przez zadawanie pytań stronom dąży do tego, aby strony przytoczyły lub uzupełniły twierdzenia lub dowody na ich poparcie oraz udzieliły wyjaśnień koniecznych dla zgodnego z prawdą ustalenia podstawy faktycznej dochodzonych przez nie praw lub roszczeń. W ten sam sposób sąd dąży do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy, które są sporne.

Skoro sąd ma „dążyć do tego, aby strony udzieliły wyjaśnień koniecznych dla zgodnego z prawdą ustalenia podstawy faktycznej dochodzonych roszczeń”, to można to traktować jako pewien wyłom w zasadzie prawdy formalnej, na której prymat wskazywały dotąd kolejne nowelizacje k.p.c. Art. 212 § 1 k.p.c. będzie teraz nakazywał sądowi dążenie do ustalenia „zgodnej z prawdą podstawy faktycznej”, czyli prawdy materialnej – ustawodawca przyjął zatem, że prawdą w procesie nie powinno być li tylko to, co strona zdołała udowodnić, ale to, co rzeczywiście ma miejsce. Oczywiście pozostaje to jednak w sferze kontradyktoryjności – sąd nie ma obowiązku ani prawa ustalania tej prawdy samodzielnie, ma jednakże dążyć – poprzez zadawanie pytań – do tego, aby strony przedstawiły takie dowody, twierdzenia i wyjaśnienia, które pozwolą na dokonanie zgodnych z prawdą ustaleń faktycznych.

Wydaje się, że nowelizacja może utrudnić samodzielne poruszanie się w procesie cywilnym stronom, które dotychczas nie korzystały z postępowania gospodarczego i nie są przyzwyczajone do różnorakich „środków dyscyplinujących” w procesie. W dużej mierze zależeć to będzie od zachowania sądów, które w większej niż dotąd mierze będą odpowiedzialne za organizację procesu. Może to także wpłynąć na potrzebę szerszego korzystania z pomocy profesjonalnych pełnomocników.

Jeżeli chcesz zadać pytanie na temat publikacji, masz wątpliwości - skorzystaj z  formularza kontaktowego