Zróżnicowanie prawa do zasiłku chorobowego i macierzyńskiego dla pracowników i przedsiębiorców - odpowiedź Trybunału Konstytucyjnego na pytanie prawne

W Dzienniku Ustaw nr 622 z dnia 1 czerwca 2012 r. opublikowano sentencję wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 maja 2012 r.w sprawie o sygnaturze P 12/10.

Trybunał rozpoznał pytanie prawne Sądu Rejonowego Poznań-Grunwald i Jeżyce w Poznaniu: czy art. 48 ust. 2 i art. 52 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 267, ze zm.) w zakresie, w jakim nie przewidują odpowiedniego stosowania art. 37 ust. 1 tej ustawy dla ustalenia podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego ubezpieczonym podlegającym z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu, których niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, są zgodne z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej?

W wyroku z 24 maja 2012 r. Trybunał orzekł, iż

Art. 48. ust. 2 i art. 52 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w zakresie, w jakim nie przewidują odpowiedniego stosowania art. 37 ust. 1 tej ustawy przy ustalaniu podstawy wymiaru zasiłków chorobowego i macierzyńskiego należnych ubezpieczonemu, dobrowolnie podlegającemu ubezpieczeniu chorobowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, którego niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego z tego tytułu, w sytuacji gdy było ono poprzedzone ubezpieczeniem chorobowym z innego tytułu, są niezgodne z art. 32 ust. 1 w związku z wynikającą z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasadą sprawiedliwości społecznej.

W pytaniu prawnym do Trybunału Sąd Rejonowy skonstatował, iż sytuacja prawna ubezpieczonych pracowników oraz ubezpieczonych nie będących pracownikami (w tej sprawie – przedsiębiorcami) w zakresie podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i macierzyńskiego przysługującego w sytuacji, gdy niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego pierwszego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia, jest zróżnicowana. Zróznicowanie to polega na tym, iż w przypadku pracowników podstawę wymiaru zasiłku uzupełnia się do kwoty wynagrodzenia, którą pracownik otrzymałby w przypadku przepracowania pełnego miesiąca, natomiast ubezpieczony – przedsiębiorca z takiego prawa nie korzysta, gdyż dla niego podstawa wymiaru zasiłku obliczana jest proporcjonalnie do okresu ubezpieczenia. Wynika to z faktu, iż zgodnie z przepisami ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, do ubezpieczonych – przedsiębiorców nie ma zastosowania, ani wprost ani odpowiednio, art. 37 ust. 1 tej ustawy, który stanowi:

Jeżeli niezdolność do pracy powstała przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego, podstawę wymiaru zasiłku chorobowego stanowi wynagrodzenie, które ubezpieczony będący pracownikiem osiągnąłby, gdyby pracował pełny miesiąc kalendarzowy.

W ocenie poznańskiego sądu takie różnicowanie sytuacji ubezpieczonych będących pracownikami i ubezpieczonych niebędących pracownikami w zakresie ustalania podstawy wymiaru zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego w sytuacji powstania niezdolności do pracy przed upływem pełnego miesiąca kalendarzowego ubezpieczenia chorobowego jest nieuzasadnione. Obecne uregulowanie art. 48 ust. 2 i art. 52 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa w zakresie, w jakim nie odsyła do odpowiedniego stosowania art. 37 ustawy w przypadku ubezpieczonych niebędących pracownikami, uniemożliwiając tym samym uzupełnienie podstawy wymiaru zasiłków do wysokości przychodu rozumianego zgodnie z treścią art. 3 pkt 4 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa tj. kwoty stanowiącej podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie chorobowe, który ubezpieczony niebędący pracownikiem zadeklarował za pełny miesiąc kalendarzowy, a tym samym różnicujące pozycję ubezpieczonego będącego pracownikiem i ubezpieczonego nie będącego pracownikiem w zakresie ustalania podstawy wymiaru zasiłków, nasuwa istotne wątpliwości co do zgodności z art. 2 Konstytucji, stanowiącym, iż Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym państwem prawnym urzeczywistniającym zasady sprawiedliwości społecznej oraz art. 32 Konstytucji stanowiący, iż wszyscy są wobec prawa równi i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne.

Z sentencji wyroku Trybunału Konstytucyjnego wynika, iż Trybunał podzielił wątpliwości prawne sądu, który zadał pytanie – jednakże nie co do zasady i nie w każdym przypadku. Trybunał orzekł bowiem o niezgodności z Konstytucją zakwestionowanych przepisów „w sytuacji, gdy dobrowolne ubezpieczenie przedsiębiorcy było poprzedzone ubezpieczeniem z innego tytułu”. W komunikacie prasowym zamieszczonym na stronie Trybunału Konstytucyjnego czytamy, iż „z uwagi na różnice między statusem pracownika zależnego od pracodawcy a statusem podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, ustawodawca ma prawo różnicować przesłanki nabycia i określenia wysokości zasiłku chorobowego. Trybunał Konstytucyjny nie uważa więc, że mniej korzystna regulacja zasad ustalania podstawy wymiaru zasiłków ubezpieczonym przedsiębiorcom jest w każdym wypadku niezgodna z konstytucyjnymi zasadami równości (art. 32 ust. 1 konstytucji) i sprawiedliwości (art. 2 konstytucji), jak zdaje się twierdzić pytający sąd. Trybunał Konstytucyjny uznaje jednak, że zróżnicowanie wynikające z zaskarżonej regulacji idzie zbyt daleko i jest przez to niesprawiedliwe w odniesieniu do tych przedsiębiorców, których dobrowolne ubezpieczenie chorobowe z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej poprzedzone było - bezpośrednio albo z krótką przerwą - ubezpieczeniem chorobowym z innego tytułu w szczególności z tytułu pozostawania w stosunku pracy. W sytuacji, gdy ubezpieczony - nawet po wielu latach podlegania obowiązkowemu ubezpieczeniu z tytułu pozostawania w stosunku pracy - zmienia tytuł ubezpieczenia (na ubezpieczenie z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej), a następnie staje się niezdolny do pracy przed upływem pełnego miesiąca ubezpieczenia z nowego tytułu, traktowany jest - przy ustalaniu wysokości należnych zasiłków - tak, jakby do ubezpieczenia przystąpił po raz pierwszy.

Uzasadnienie wyroku nie zostało jeszcze opublikowane, jednakże biorąc pod uwagę samą sentencję oraz treść komunikatu prasowego można się pokusić o stwierdzenie, iż wyrok ten nie jest tak przełomowy, jak mogłoby się wydawać. Nie zrównuje bowiem sytuacji ubezpieczonych – pracowników i ubezpieczonych – przedsiębiorców, a tylko wskazuje, iż w konkretnym przypadku, tj. gdy dobrowolne ubezpieczenie przedsiębiorcy poprzedzone było ubezpieczeniem chorobowym z innego tytułu, w szczególności z tytułu stosunku pracy, takie zróżnicowanie jest zbyt daleko idące. Co więcej, Trybunał stwierdza, że ustawodawca ma prawo różnicować sytuację pracowników i przedsiębiorców w zakresie zasiłków, a zróżnicowanie to niekoniecznie będzie naruszało konstytucyjne zasady równości wobec prawa i sprawiedliwości społecznej.

Pełny tekst pytania prawnego »

Komunikat prasowy Trybunału Konstytucyjnego po wyroku »