Pracownik delegowany do pracy na zagranicznej budowie nie podlega ubezpieczeniu w ZUS
W dniu 4 października 2012 r.
Trybunał Sprawiedliwości UE (ETS) wydał wyrok w sprawie C-115/11,
zainicjowanej przez Sąd Apelacyjny w Warszawie, który w trybie prejudycjalnym
zapytał o interpretację pojęcia „osoby zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub
więcej Państw Członkowskich”, którym posługuje się rozporządzenie Rady (EWG) nr 1408/71
z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia
społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny
rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie.
Chodziło o rozgraniczenie, w jakich przypadkach pracownik jest „osobą zwykle
zatrudnioną na terytorium dwóch lub więcej państw”, a w jakich pracownikiem
delegowanym, co wpływa na porządek prawny, według którego pracownik podlega
ubezpieczeniu społecznemu.
Sąd zadał następujące
pytania prejudycjalne:
1) Czy objęcie przez przepis art. 14 ust. 2 zdanie pierwsze
rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71
z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia
społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny
rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie zakresem
podmiotowym „osoby zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub więcej Państw
Członkowskich”, w odniesieniu do której w literze b) tego przepisu
doprecyzowano wskazując, że chodzi o osobę inną niż określona w literze a),
oznacza — w przypadku pracownika najemnego zatrudnionego na podstawie stosunku
pracy przez jednego pracodawcę
a) uznanie go za taką osobę wówczas, gdy z uwagi na charakter
zatrudnienia wykonuje pracę w różnych państwach członkowskich w tym samym
czasie (jednocześnie), co rozciąga się też na stosunkowo krótkie okresy, i w
związku z tym często przekracza granice państw, jak i też oznacza
b) uznanie go za taką osobę również wówczas, gdy jest zobowiązany w
ramach jednego stosunku pracy do stałego (zwykłego) wykonywania pracy w kilku
państwach członkowskich, w tym w państwie, na terytorium którego zamieszkuje
albo w kilku innych państwach członkowskich, niż państwo zamieszkania takiego
pracownika — bez względu na długość następujących po sobie okresów wykonywania
obowiązków w poszczególnych krajach członkowskich i przerw między nimi, bądź —
z ograniczeniem czasowym?
2) Czy w przypadku przyjęcia interpretacji zgodnie z powyższym pkt
b stosowanie przepisu art. 14 ust. 2 lit. b) pkt (ii) rozporządzenia 1408/71
możliwe jest w sytuacji, gdy zobowiązanie w ramach stosunku pracy łączącego
pracownika z jednym pracodawcą do stałego wykonywania pracy w kilku państwach
członkowskich uwzględnia wykonywanie obowiązków w państwie członkowskim
zamieszkania pracownika, mimo iż taka sytuacja — świadczenia pracy w tym
właśnie państwie — w momencie nawiązania stosunku pracy wydaje się wykluczona i
czy w przypadku odpowiedzi negatywnej możliwe jest zastosowanie art. 14 ust. 2
lit. b) pkt (i) rozporządzenia 1408/71?
W postanowieniu odsyłającym
przedstawiono stan faktyczny, z którego wynikało, że pracodawca, spółka mająca
siedzibę w Warszawie, prowadzi działalność jako podwykonawca w sektorze
budownictwa w niektórych państwach członkowskich. W 2008 r. spółka była
zaangażowana w realizację około 15–18 budów prowadzonych równocześnie w pięciu
lub sześciu państwach członkowskich. Spółka działała w ten sposób, że
zatrudniała pracowników rekrutowanych w Polsce, których następnie delegowała na
budowy realizowane w różnych państwach członkowskich w zależności od potrzeb
spółki i rodzaju wykonywanych robót. Pracownik, który miał zostać delegowany na
inną budowę, otrzymywał polecenie wyjazdu. Po zakończenia kontraktu
budowlanego, jeżeli nie było pracy dla tego pracownika, wracał on do Polski i w
oczekiwaniu na kolejną pracę korzystał z urlopu bezpłatnego, bądź rozwiązywano
z nim umowę o pracę. Co do zasady pracownik miał wykonywać pracę w państwach
Unii Europejskiej.
Pracownik, którego zatrudnienia dotyczyła sprawa, był
trzykrotnie zatrudniany przez spółkę w pełnym wymiarze czasu pracy na podstawie
umów o pracę zawieranych na czas określony.
Pierwsza umowa została zawarta na okres od dnia 17 lipca 2006
r. do dnia 31 stycznia 2007 r. i została przedłużona aneksem do dnia 22 grudnia
2007 r. Została jednak rozwiązana z dniem 30 listopada 2006 r. Jako miejsce
świadczenia pracy wskazywała „zakłady i budowy w Polsce i na terytorium Unii
Europejskiej (Irlandia, Francja, Wielka Brytania, Niemcy, Finlandia), zgodnie z
poleceniem pracodawcy”. W ramach tej umowy pracownik pracował wyłącznie we
Francji.
Druga umowa została zawarta na okres od dnia 4 stycznia 2007
r. do dnia 21 grudnia 2008 r. Miejsce świadczenia pracy zostało określone w
sposób identyczny jak w pierwszej umowie. W ramach drugiej umowy pracownik wykonywał
pracę we Francji.
Decyzją z dnia 23 lipca 2008 r. adresowaną do spółki i
pracownika ZUS – na podstawie ustawodawstwa polskiego oraz art. 14 ust. 1 lit.
a) i art. 14 ust. 2 lit. b) rozporządzenia nr 1408/71
– odmówił wydania świadectwa dotyczącego ustawodawstwa właściwego w postaci
zaświadczenia E 101 potwierdzającego, że w okresach od dnia 1 stycznia 2008 r.
do dnia 21 grudnia 2008 r. i od dnia 1 stycznia 2008 r. do dnia 31 grudnia 2009
r. pracownik podlegał polskiemu systemowi zabezpieczenia społecznego. Według
tej decyzji nie był on „osobą zwykle zatrudnioną na terytorium kilku państw
członkowskich” w rozumieniu art. 14 ust. 2 lit. b) rozporządzenia nr 1408/71,
lecz pracownikiem delegowanym stosownie do sytuacji pracodawcy.
W dniu 24 lipca 2008 r., to jest po przyjęciu spornej
decyzji, została zawarta trzecia umowa, na okres od dnia 30 lipca 2008 r. do
dnia 31 grudnia 2012 r., w której miejsce świadczenia pracy określono w ten sam
sposób co w dwóch poprzednich umowach. W aneksie do umowy z dnia 24 lipca 2008
r. sprecyzowano jednak, że miejscem wykonywania pracy jest elektrownia jądrowa
Olkiluoto w Finlandii. Po przepracowaniu przez pracownika pewnego okresu w
Finlandii został mu udzielony urlop bezpłatny na okres od dnia 1 listopada 2008
r. do dnia 30 września 2009 r. Umowa o pracę uległa rozwiązaniu w trybie
porozumienia stron z dniem 16 marca 2009 r.
Wyrokiem z dnia 12 lutego 2009 r. Sąd Okręgowy – Sąd
Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie oddalił wniesione przez spółkę odwołanie od
spornej decyzji, uznając, że nie zachodzą przesłanki do przyjęcia, że pracownik
został delegowany w rozumieniu art. 14 ust. l lit. a) rozporządzenia nr 1408/71,
ponieważ w państwie, w którym mieści się siedziba spółki, nie prowadzi ona
działalności w głównej mierze. Sąd ten przyjął także, że pracownik nie był
zwykle zatrudniony na terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich, ale
wykonywał stałą pracę przez okres kilku bądź kilkunastu miesięcy na terytorium
jednego państwa członkowskiego (Francji, a następnie Finlandii). Ma zatem do
niego zastosowanie generalna reguła koordynacji, w myśl której określenie
ustawodawstwa właściwego odbywa się według zasady miejsca wykonywania pracy. Od
tego wyroku spółka i pracownik wnieśli apelację do sądu odsyłającego.
Spółka podniosła, że system, w jakim jej pracownicy świadczą
pracę, to system z art. 14 ust. 2 lit. b) ppkt (ii) rozporządzenia nr 1408/71,
który nie wymaga równoczesnego zatrudnienia na terytorium dwóch lub więcej
państw członkowskich, jak również nie zawiera żadnego odniesienia do
jakichkolwiek okresów rozliczeniowych ani częstotliwości przemieszczania się
pracowników i przekraczania granic.
Pracownik podziela stanowisko spółki, podnosząc w apelacji,
że jego sytuacja jest zgodna z art. 14 ust. 2 lit. b) ppkt (ii) rozporządzenia
nr 1408/71,
ponieważ był on już w ramach stosunku pracy ze spółką „zwykle zatrudniony na
terytorium więcej niż dwóch państw członkowskich”, tzn. na podstawie umów o
pracę, które zostały zawarte w celu świadczenia pracy na terytorium sześciu
państw członkowskich, nawet jeżeli do tej pory wykonywane były na terytorium
tylko dwóch państw (Francji, następnie Finlandii). Ponadto, gdyby pracownik
miał zostać przeniesiony na budowę w Polsce, art. 14 ust. 2 lit. b) ppkt (i)
owego rozporządzenia również miałby zastosowanie.
Sąd krajowy uważa, że pojęcie „osoby zwykle zatrudnionej na
terytorium dwóch lub więcej państw członkowskich”, figurujące w art. 14 ust. 2
lit. b) rozporządzenia nr 1408/71,
nie jest jednoznaczne.
Trybunał w wyroku z dnia 4
października 2012 r. orzekł, iż art. 14 ust. 2 lit. b) rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71
z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia
społecznego do pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny
rachunek i do członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, w
wersji zmienionej i uaktualnionej rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97
z dnia 1 grudnia 1996 r., ze zmianami wprowadzonymi rozporządzeniem (WE) nr 1992/2006
Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. należy interpretować
w ten sposób, że osoba, która na podstawie kolejnych umów o pracę wskazujących
jako miejsce jej świadczenia terytorium kilku państw członkowskich pracuje w
rzeczywistości w okresie obowiązywania każdej z tych umów w jednym czasie
wyłącznie na terytorium jednego z tych państw, nie może być objęta zakresem
pojęcia „osoby zwykle zatrudnionej na terytorium dwóch lub więcej państw
członkowskich” w rozumieniu tego przepisu.
Oznacza to, iż pracownik
zatrudniony przez polskiego pracodawcę do pracy w krajach członkowskich UE,
pracujący faktycznie na terytorium jednego z tych państw, nie może być objęty
polskim ubezpieczeniem społecznym w ZUS, gdyż podlega ustawodawstwu tego państwa,
na terytorium którego jest zatrudniony.
