Członkowie zarządu na etacie mają te same prawa, co wszyscy pracownicy

W uchwale z dnia 16 maja 2012 r. (III PZP 3/12) Sąd Najwyższy orzekł, iż w przypadku rozwiązania z naruszeniem prawa umowy o pracę z członkiem zarządu spółki kapitałowej odwołanym na podstawie art. 203 § 1 lub art. 370 § 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych nie jest wyłączone roszczenie o przywrócenie do pracy.

Uchwałę podjęto na wniosek Rzecznika Praw Obywatelskich, który sformułował zagadnienie prawne:

​Czy odwołanemu członkowi zarządu spółki kapitałowej (art. 203 § 1 i art. 370 § 1 ustawy z dnia 15 września 2000 r. - Kodeks spółek handlowych), zatrudnionemu w charakterze pracownika na podstawie umowy o pracę, którą rozwiązano niezgodnie z prawem, służy roszczenie o przywrócenie do pracy?

i wskazał na istniejące w tym zakresie rozbieżności w orzecznictwie.

RPO, powołując się m.in. na konstytucyjną ochronę pracy i „przyjazną Konstytucji wykładnię przepisów”, twierdził, iż nie ma podstawy odmawiania członkom zarządów spółek kapitałowych zatrudnionym na etacie takiej samej ochrony, jak wszystkim innym pracownikom.

Sąd Najwyższy podzielił ten pogląd. Nie opublikowano jeszcze uzasadnienia uchwały, niemniej jednak warto zapoznać się z tezami samego wniosku złożonego przez RPO, gdyż zawiera on cenne wskazówki, jak w istocie uniknąć problemów, które w oczywisty sposób mogą pojawić się w przypadku odwołania członka zarządu i rozwiązania z nim z tej przyczyny umowy  pracę.

Uchwała Sądu Najwyższego, odpowiadając na jedno pytanie, generuje kolejne – co zrobić z członkiem zarządu przywróconym do pracy, skoro zgodnie z przepisami Kodeksu pracy przywrócenie następuje na to samo stanowisko, z którego pracownika zwolniono, na tych samych warunkach? Ochrona stosunku pracy jest niezależna od kwestii korporacyjnych, a zatem przywrócenie do pracy z powodu niezgodnego z prawem rozwiązania umowy o pracę w żaden sposób nie wpływa oczywiście na skuteczność odwołania. Może zatem dojść do sytuacji, w której osoba odwołana ze składu zarządu, a wykonująca tę funkcję na podstawie stosunku pracy, zostanie przywrócona na „stanowisko prezesa zarządu”. Jest oczywistym, że taki pracownik nie będzie mógł wykonywać obowiązków pracowniczych określonych w umowie o pracę, gdyż pozbawiony został kompetencji członka zarządu. Co zatem ma zrobić pracodawca? Wątpliwa jest możliwość powierzenia członkowi zarządu innej pracy (tzw. oddelegowanie), gdyż nawet taka inna praca powinna odpowiadać kwalifikacjom pracownika, czyli nie można odwołanemu, a przywróconemu do pracy członkowi zarządu powierzyć przykładowo pracy asystenta zarządu (pomijając małe prawdopodobieństwo, iżby w ogóle istniała wola powierzenia mu takiej pracy). De facto zatem pozostanie zwolnienie pracownika z obowiązku pracy do czasu skutecznego rozwiązania z nim umowy o pracę lub zmiany warunków zatrudnienia, co rzecz jasna nie zwalnia pracodawcy z obowiązku zapłaty dotychczasowego wynagrodzenia.

Rzecznik Praw Obywatelskich w swoim wniosku przywołuje tezy z uzasadnienia postanowienia SN z dnia 12 sierpnia 2009 r. (II PZP 8/09), w którym skonstatowano, że „językowa wykładnia art. 203 § 1 k. s. h. jest jednoznaczna. Swoboda odwołania członka zarządu nie narusza, a więc nie modyfikuje roszczeń, które przysługują odwołanemu członkowi zarządu ze stosunku pracy lub innego stosunku prawnego dotyczącego pełnienia funkcji członka zarządu. Zasada ochrony trwałości stosunku pracy pozostaje w funkcjonalnej kolizji z zasadą prowadzenia działalności gospodarczej i swobody obsadzania stanowisk w zarządzie spółki. Żadnej z wymienionych zasad nie można przyznać pierwszeństwa i konieczne jest ich odpowiednie wyważenie. Ustawodawca dokonał takiego wyważenia wymienionych zasad. Przede wszystkim, członek zarządu nie musi być zatrudniony w spółce w ramach stosunku pracy, lecz może być zatrudniony na podstawie umowy cywilnoprawnej. Strony mogą więc wybrać podstawę zatrudnienia, która będzie odpowiadała ich interesom. Ponadto, istnieje możliwość, aby w umowie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub w statucie spółki akcyjnej zostało wprowadzone postanowienie przewidujące zatrudnianie członków zarządu, w szczególności prezesa zarządu, na podstawie stosunku pracy z wyboru” (czego się de facto nie praktykuje – przyp. jga). „Wreszcie, istnieje możliwość takiego ukształtowania treści umowy o pracę, aby stosunek pracy mógł być nadal wykonywany pomimo odjęcia pracownikowi kompetencji wynikających z członkostwa w zarządzie, lub odwrotnie - aby umowa o pracę kończyła byt prawny z chwilą odwołania członka zarządu z tej funkcji bez potrzeby wypowiadania mu umowy o pracę przez spółkę. We wszystkich opisanych sytuacjach nie powstaje problem ochrony członka zarządu spółki przed wypowiedzeniem umowy o pracę na podstawie art. 39 k.p. Jeżeli jednak spółka i członek zarządu wybierają umowę o pracę jako podstawę zatrudnienia, to czynią to ze wszystkimi wiążącymi się z tym konsekwencjami, także konsekwencją w postaci ograniczenia możliwości swobodnego rozwiązania umowy o pracę przez pracodawcę.”

Przywołana sprawa dotyczyła wprawdzie problematyki roszczeń pracowniczych odwołanego członka zarządu podlegającego ochronie z uwagi na wiek przedemerytalny (art. 39 k.p.), jednakże tezy uzasadnienia w równym stopniu dotyczyć mogą sytuacji przywrócenia do pracy z każdego innego powodu.

Warto zatem skorzystać i w praktyce stosować wskazania SN co do form zatrudnienia członków zarządu:

·         nie muszą oni wcale być zatrudnieni w ramach stosunku pracy

·         jeżeli jednak strony wybierają umowę o pracę jako prawną ramę wykonywania funkcji w zarządzie, to może być to umowa na czas wykonania określonej pracy (czyli pracy w charakterze członka zarządu)

·         wreszcie, umowa spółki może zdaniem SN przewidywać zatrudnienie członków zarządu na podstawie stosunku pracy z wyboru (musi bowiem istnieć podstawa prawna „obowiązku wykonywania pracy w charakterze pracownika”, o której mowa w art. 73 k.p.).

W naszej ocenie rozwiązaniem optymalnym jest ukształtowanie stosunku pracy z członkiem zarządu jako umowy na czas wykonania określonej pracy, co w przypadku odwołania członka zarządu automatycznie rozwiązuje kwestie pracownicze i to niezależnie od ewentualnej ochrony trwałości stosunku pracy mogącej wynikać z przepisów odrębnych.

Link do wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich »

Chcesz skomentować artykuł, zadać pytanie? Skontaktuj się z nami na Facebooku